Recenzja książki: J. Mastej, Jezus jest Sensem. Fundamentalna chrystologia sensu inspirowana twórczością Josepha Ratzingera, Wydawnictwo KUL, Lublin 2024, ss. 295.
Współczesny człowiek funkcjonuje w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Współczesne media umożliwiają niemalże natychmiastowe przekazywanie informacji o wydarzeniach z odległych rejonów świata. Na przełomie ostatnich dekad miały miejsce głębokie transformacje ustrojowe, diametralnie odmieniające układ sił politycznych i gospodarczych – aż po skalę globalną. Postęp w dziedzinach takich jak medycyna, fizyka, biologia itd. sprawia, iż następuje zmiana paradygmatów, a często najnowsze osiągnięcia badawcze kwestionują poprzednie. Zarysowana powyżej dynamika, z nakładającą się coraz wyższą ruchliwością społeczną, a także materializmem, wywołują w ludziach zanik poczucia sensu, który prowadzi do dezorientacji moralnej, czy wprost do destrukcji relacji społecznych. Monografia naukowa ks. Jacentego Masteja pt. Jezus jest Sensem. Fundamentalna chrystologia sensu inspirowana twórczością Josepha Ratzingera jest wyjściem naprzeciw pragnieniom wpisanym w naturę człowieka w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. Autor odnosi się w swojej książce do jednego z fundamentalnych zagadnień właściwych teologii Josepha Ratzingera/Benedykta XVI, prezentowanego w kluczu dialogicznym. Ks. Jacenty Mastej w następujący sposób opisuje chrystologię sensu, będącą rekonstrukcją poglądów niemieckiego teologa. „Fundamentalna chrystologia sensu zajmuje się wyjaśnianiem sensu, odkrywa go i wyprowadza z wydarzeń zbawczych, których centrum jest Jezus Chrystus. Realizuje ona jedno z zadań teologii fundamentalnej, którym jest ukazywanie sensu w czasach niewiary w sens całości, sceptycyzmu co do sensu całości czy wprowadzania bardzo nieludzkich ‘sensów’” (s. 16–17). Pomoc w odnalezieniu sensu czyni życie człowieka bardziej wartościowym zarówno w perspektywie doczesnej jak i wiecznej. W tym aspekcie monografia ks. Jacentego Masteja stanowi wspólny obszar badawczy dla teologii i filozofii w koncepcji egzystencjalnej. Owa zbieżność jest obecna w społecznych dokumentach współczesnych papieży, które wychodzą od konkretnej sytuacji jednostki lub wybranej grupy.
Zastosowanie klucza chrystologicznego do wyznaczania sensu znajduje odzwierciedlenie w podziale treści monografii. Autor, wyodrębniając poszczególne jednostki tematyczne, odwołuje się wprost do trzech części książki Josepha Ratzingera/Benedykta XVI Jezus z Nazaretu: 1. Dzieciństwo; 2. Od chrztu w Jordanie do przemienienia; 3. Od wjazdu do Jerozolimy do zmartwychwstania. Pierwszy rozdział monografii ks. Masteja jest zatytułowany: Sens stał się człowiekiem: od Wcielenia do odnalezienia Jezusa w świątyni. W tej części autor odnosi się do takich wydarzeń, jak: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, dzieciństwo Jezusa. Tajemnica Wcielenia oznacza obecność Boga w ludzkiej historii. Zachowując wierność logice wywodu Josepha Ratzingera ks. Jacenty Mastej zwraca uwagę na istotową zależność pomiędzy inkarnacją Słowa a odkupieniem, będącym dopełnieniem aktu stwórczego. „Z punktu widzenia teologii religii wydarzenie to [tzn. inkarnacja – J. S.] stanowi o absolutnym charakterze chrześcijaństwa w relacji do innych religii. Wcielenie uzasadnia także uniwersalny charakter Jezusowego objawienia sensu. Syn, przyjmując ludzką naturę, jednoczy się z tymi, którzy tę naturę posiadają. Bóg w ludzkiej naturze dokonuje zbawienia” (s. 53). Tajemnica Wcielenia oznacza dla ludzi, iż życie nie kończy się w momencie śmierci. Egzystencja człowieka ma miejsce w przemijalności doczesnej oraz w szczęśliwości wiecznej. Drugi rozdział monografii nosi tytuł: Sens zamieszkał pośród ludzi: od chrztu w Jordanie do przemienienia. W tej części opracowania dokonano interpretacji następujących tajemnic: chrzest Jezusa, kuszenie Jezusa, proklamacja królestwa Bożego, błogosławieństwa, modlitwa Ojcze nasz, wspólnota Kościoła, przemienienie Jezusa, samoobjawienie Jezusa. Drugi rozdział koncentruje się na ukazaniu misji Jezusa w świecie – począwszy od chrztu poprzez publiczną działalność. Autor ukierunkowuje swoje analizy ku zbawieniu, które jest racją obecności Jezusa w świecie. W tej części monografii kluczowe są dwa fragmenty. Pierwszy dotyczy błogosławieństw prezentujących egzystencjalne doświadczenia człowieka z perspektywy dóbr zbawczych, uzasadniających znoszenie na ziemi wszelkich przeciwności. „Wskazują one [tzn. błogosławieństwa – J. S.] człowiekowi sens życia oraz jego ostateczny cel. Dlatego pozwalają mu owocnie przeżywać czas ziemskiego życia z właściwym rozpoznaniem i odróżnianiem tego, co ma prawdziwą wartość, od tego co światowe, a tym samym przelotne, pozorne i tymczasowe’ (s. 87). Drugi fragment książki dotyczy Kościoła jako wspólnoty sensu. Wiara będąca elementem tożsamości chrześcijanina rozwija się na kanwie osobistej relacji z Jezusem. Sens Chrystusowy pozwala powrócić człowiekowi do miłości Bożej po różnych wątpliwościach, nadinterpretacjach itd. Przykładem jest tutaj św. Piotr (por. s. 127–128). Trzeci rozdział monografii jest zatytułowany: Pascha Sensu – sens Paschy Jezusa: Od wjazdu do Jerozolimy do Zmartwychwstania. W tej części pracy ks. Jacenty Mastej odnosi się do takich wydarzeń, jak: wjazd do Jerozolimy, modlitwa arcykapłańska, Ostatnia Wieczerza, modlitwa w Getsemani, proces Jezusa, ukrzyżowanie, zmartwychwstanie, Misterium paschalne. Trzeba stwierdzić, iż osoba Jezusa wyznacza punkt kulminacyjny w refleksji o sensie. Czynienie dobra, jak też zmaganie się człowieka o prawdę i miłość, znajdują najgłębsze uzasadnienie w posłuszeństwie przez Chrystusa woli Boga-Ojca. Zasługiwanie na ziemi jest partycypowaniem na coraz większą skalę w dobrach wiecznych, czemu przykład dał Mistrz z Nazaretu. „Jezus stał się dla człowieka nowym Sensem, dzięki któremu jest on dzieckiem Bożym, nowym stworzeniem, człowiekiem odkupionym. Tym samym w Jezusie – prawdziwym Bogu i prawdziwym Człowieku – człowiek odnajduje sens swojego istnienia, życia i przeznaczenia” (s. 245). Ks. Jacenty Mastej dochodzi ostatecznie do konkluzji, iż tylko w Chrystusie człowiek odkrywa pełen sens (por. s. 261). Joseph Ratzinger widzi w świecie tylko cząstkowe postacie sensu. Absolutyzacja owej cząstkowości prowadzi do fałszu. Pełnia życia, a także pełnia prawdy, są możliwe zatem tylko i wyłącznie w odniesieniu do Jezusa Chrystusa.
Monografia ks. Jacentego Masteja jest opatrzona bogatą bibliografią źródłową oraz literaturą pomocniczą, poprawnie wykorzystanymi w ramach prowadzonych analiz. W wstępie szeroko przywołano znaczenie „sensu”, co stanowi dobrze przemyślane wprowadzenie czytelnika w treści następujących później trzech rozdziałów. Zakończenie zawiera zwięźle sformułowane wnioski. Język opracowania jest precyzyjny teologicznie oraz zrozumiały dla szerokiego kręgu odbiorców. Recenzowana książka jest udaną próbą rekonstrukcji poglądów Josepha Ratzingera/ Benedykta XVI. Współczesny człowiek potrzebuje pogłębionej refleksji, by przełamywać wszelkiego rodzaju klisze, stereotypy itp. Odniesienia do Boga zapewnia nowość egzystencji, w którą jest trwale wpisana dynamika zdobywania coraz wyższych dóbr. Integralny rozwój jest sam w sobie sensem.
Ks. Janusz Szulist
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
szulist@umk.pl
ORCID: orcid.org/0000-0002-0410-0565
* Recenzja opublikowana w „Studiach Pelplińskich”, 58(2024), s. 523-529.